SỐT Ở TRẺ EM: NGUYÊN NHÂN, TRIỆU CHỨNG, CHẨN ĐOÁN VÀ PHÒNG NGỪA

Sốt ở trẻ em là hiện tượng thường gặp, là phản ứng của cơ thể đối với một bệnh nhiễm trùng hoặc cũng có thể không bao gồm nhiễm trùng khiến nhiệt độ cơ thể tăng cao hơn mức bình thường. Sốt giúp hệ thống miễn dịch chống lại sự tấn công của các tác nhân nhiễm trùng nhưng nó khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, khó chịu và khiến cha mẹ lo lắng cho tình trạng sức khỏe của trẻ. Sốt ở trẻ em khi nào là nguy hiểm?

Sốt ở trẻ em là gì?

Sốt không phải bệnh mà là một phần phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với nhiều bệnh tật, phổ biến nhất là các bệnh liên quan đến nhiễm trùng. Bình thường, nhiệt độ cơ thể của trẻ sẽ dao động trong khoảng từ 36.5 – 37.5 độ C. Khi trẻ bị sốt, nhiệt độ cơ thể của trẻ sẽ tăng lên trên 38 độ C. (1)

Để duy trì thân nhiệt ở mức bình thường, các cơ quan não, da, cơ và mạch máu sẽ giúp điều chỉnh nhiệt độ bằng cách:

• Điều chỉnh lượng mồ hôi tiết qua da;
• Di chuyển khoảng cách giữa mạch máu với bề mặt da;
• Điều chỉnh lượng nước trong cơ thể;
• Điều chỉnh nhiệt độ không gian phòng hoăc lựa chọn một môi trường khác có nhiệt độ dễ chịu hơn;

Lưu ý, nhiệt độ cơ thể của trẻ sẽ có sự thay đổi tùy theo các thời điểm khác nhau trong ngày: thân nhiệt thấp hơn một chút vào buổi sáng và cao hơn một chút vào buổi tối, thân nhiệt tăng lên khi trẻ chạy nhảy, chơi đùa, tập thể dục. Đây là phản ứng sinh lý bình thường của trẻ và đây không phải sốt. 

Nguyên nhân sốt ở trẻ em

Nhiều nghiên cứu cho thấy, khi trẻ bị sốt, các cơ quan điều chỉnh nhiệt độ vẫn sẽ hoạt động tích cực để kiểm soát nhiệt độ nhưng lúc này, chúng tạm thời đặt lại bộ điều nhiệt ở mức nhiệt độ cao hơn vì một số nguyên nhân sau:

• Cytokine và chất trung gian được cơ thể sản sinh ra để chống lại sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh.
• Cơ thể tạo ra nhiều đại thực bào hơn để chống chọi lại các tác nhân xâm nhập vào cơ thể.
• Cơ thể tạo ra kháng thể tự nhiên để chống lại nhiễm trùng và ngăn chặn sự xâm nhập của chúng ở những lần tiếp theo.
• Một số loại vi khuẩn được bao bọc trong một lớp màng, khi lớp màng này vỡ ra, các chất bên trong xâm nhập vào cơ thể gây độc cho cơ thể.

Một số yếu tố làm tăng thân nhiệt khiến trẻ bị sốt, bao gồm: 

• Nhiễm trùng: Khi bị nhiễm trùng, có thể sẽ kích thích các cơ chế bảo vệ tự nhiên bằng cách tăng nhiệt độ cơ thể, sốt.
• Mặc quần áo quá chật hoặc quá dày: Tình trạng này thường gặp ở trẻ sơ sinh vì trẻ vẫn chưa thể tự điều chỉnh thân nhiệt tốt như trẻ lớn. Do đó, cha mẹ cần chú ý cho trẻ mặc quần áo thoáng mát, có khả năng thấm hút mồ hôi tốt, tránh cho bé mặc quá kín, gây cảm giác bí bách. Khi phát hiện trẻ sơ sinh bị sốt, cha mẹ cần đưa bé đến bệnh viện để được kiểm tra.
• Tiêm vacxin: Một số trẻ có thể bị sốt nhẹ sau khi tiêm vacxin. Tuy nhiên, nếu trẻ sốt cao trên 38.5 độ C và không có dấu hiệu hạ nhiệt sau khi đã được uống thuốc hạ sốt, trẻ cần được đưa đến cơ sở y tế gần nhất.
• Trẻ mọc răng: Thông thường, trẻ sẽ bị sốt nhẹ khi mọc răng. Lúc này, thân nhiệt của trẻ dao động trong khoảng 38 – 38.5 độ C.
• Mắc các bệnh truyền nhiễm do virus gây ra: cảm lạnh, cảm cúm,…
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc.
• Trẻ mới được truyền máu…

Triệu chứng sốt ở trẻ nhỏ

Bên cạnh sự tăng lên về nhiệt độ, trẻ bị sốt có thể có một số triệu chứng đi kèm sau: (2)

• Mệt mỏi, không muốn chơi đùa;
• Da nhợt nhạt, thiếu sức sống;
• Biếng ăn;
• Dễ cáu kỉnh, dễ khóc;
• Đau nhức đầu, đau nhức toàn thân;
• Nôn mửa;
• Khát nước;
• Xuất hiện co giật (biểu hiện này thường xuất hiện khi trẻ bị sốt cao co giật)…

Cách chẩn đoán trẻ em bị sốt

Đo nhiệt độ cơ thể của trẻ là cách đơn giản nhất để xác định trẻ có sốt không. Cha mẹ có thể đo nhiệt độ của bé bằng cách:

• Đo thân nhiệt ở nách: Đây là cách đo nhiệt độ dễ thực hiện nhất nhưng độ chính xác không cao như những cách khác. Mẹ lau khô nách của trẻ, sau đó, đưa nhiệt kế vào nách rồi áp sát khuỷu tay vào ngực, giữ yên trong 4 – 5 phút.
• Đo thân nhiệt ở miệng: Mẹ vệ sinh nhiệt kế cẩn thận, sau đó, đặt lên lưỡi của trẻ, giữ nhiệt kế bằng môi. Cho trẻ giữ yên nhiệt kế trong 1 phút đối với nhiệt kế điện tử hoặc 3 phút đối với nhiệt kế thủy ngân.
• Đo thân nhiệt ở tai: Mẹ kéo tai ngoài của trẻ, đặt nhiệt kế vào tai của trẻ và giữ yên trong 2 phút. Cách đo nhiệt độ này chỉ nên sử dụng khi trẻ đã được 6 tuổi trở lên. Nếu trẻ vừa ở trời lạnh vào, mẹ nên đợi ít nhất 15 phút mới tiến hành đo nhiệt độ ở tai cho bé.
• Đo thân nhiệt ở trực tràng: Cách đo nhiệt độ này cho kết quả đo chính xác nhất và thường được dùng ở trẻ sơ sinh. Mẹ đặt trẻ trong tư thế nằm sấp, bôi chất bôi trơn lên đầu đo của nhiệt kế, sau đó đặt vào hậu môn của trẻ và giữ yên nhiệt kế trong 1 phút đối với nhiệt kế điện từ và 2 phút đối với nhiệt kế thủy ngân.

Lưu ý, cha mẹ có thể dùng nhiệt kế kỹ thuật số thay vì dùng nhiệt kế thủy ngân để đo nhiệt độ cho bé vì loại nhiệt kế này dễ vỡ và khi chúng bị vỡ có thể gây tổn thương cho bé, khiến bé bị nhiễm độc. 

Cách chăm trẻ nhỏ bị sốt tại nhà

Mục tiêu chính của việc chăm sóc trẻ bị sốt tại nhà là kiểm soát nhiệt độ của trẻ, ngăn chặn trẻ bị mất nước và theo dõi tình trạng sức khỏe, các triệu chứng của bệnh khiến trẻ bị sốt. (3)

1. Kiểm tra, giám sát nhiệt độ

Khi trẻ bị sốt, thân nhiệt của trẻ tăng cao khiến trẻ cảm thấy khó chịu, mệt mỏi. Mẹ có thể hạ nhiệt cho trẻ bằng cách: Cho bé uống thuốc hạ sốt theo chỉ dẫn của bác sĩ, thường là acetaminophen hoặc ibuprofen.

Lưu ý, mẹ không dùng aspirin để hạ sốt cho trẻ, nhất là các cơn sốt có liêu quan đến bệnh thủy đậu hoặc các bệnh nhiễm trùng do virus khác. Hơn nữa, trong một số trường hợp, aspirin có thể khiến trẻ bị suy gan. Ngoài ra, mẹ nên tránh dùng ibuprofen khi trẻ bị sốt dưới 3 tháng tuổi hoặc đang có dấu hiệu mất nước.

2. Ngừa mất nước

Thân nhiệt của trẻ tăng cao do sốt khiến trẻ dễ bị mất nước. Do đó, mẹ nên cho trẻ uống nhiều nước hơn bình thường, đảm bảo cung cấp đủ lượng nước cho cơ thể của trẻ. Ngoài ra, mẹ có thể cho bé thức ăn dạng lỏng như cháo loãng, súp… để bổ sung nước và dưỡng chất cho trẻ. Mẹ tuyệt đối không cho trẻ uống các thức uống chứa caffein, nước ngọt và trà vì chúng sẽ khiến tình trạng mất nước trở nên nghiêm trọng hơn. 

Nếu trẻ có biểu hiện nôn mửa nhiều, mẹ nên hỏi ý kiến bác sĩ về một số loại nước giúp trẻ bù nước và bù điện giải. Đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi, mẹ có thể bù nước cho trẻ bằng cách tăng số cữ bú cho trẻ.

3. Chú ý quan sát các biểu hiện của trẻ

Điều quan trọng khi chăm sóc trẻ bị sốt là theo dõi các biểu hiện của trẻ, từ đó, có biện pháp y tế hỗ trợ kịp thời. Sốt là một trong những triệu chứng ban đầu của một số bệnh nguy hiểm. Do đó, nếu nhiệt độ cơ thể của trẻ đã được giảm xuống dưới 39 độ C, trẻ uống đủ nước nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi, các biểu hiện sốt khác của trẻ không có dấu hiệu cải thiện, rất có thể trẻ đang gặp một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. 

4. Bổ sung dinh dưỡng cho trẻ

Sốt ở trẻ em khiến trẻ cảm thấy chán ăn. Tuy nhiên, lúc này mẹ nên chú ý cho trẻ ăn đầy đủ, không bỏ bữa, để có thể cung cấp đủ chất dinh dưỡng cần thiết cho trẻ. Điều này sẽ giúp cơ thể trẻ có nhiều năng lượng, tăng sức đề kháng và có thể đẩy lùi cơn sốt một cách nhanh chóng. 

Chế độ dinh dưỡng của trẻ khi bị sốt phải đảm bảo có đủ lượng protein cho cơ thể, ít chất béo và cung cấp đủ calo cho các hoạt động của trẻ. Thông thường, trong 2-3 ngày đầu kể từ khi trẻ bắt đầu sốt, mẹ nên cho trẻ ăn thức ăn dạng mềm, dễ tiêu hóa như súp, cháo, ngũ cốc và bổ sung thêm vitamin cho trẻ thông qua  nước ép trái cây hoặc các loại trái cây mềm như chuối, cam, đu đủ,… Đồng thời, các bữa ăn nên được chia nhỏ ra, mỗi bữa cách nhau khoảng 2h và sau đó, tăng dần khoảng cách giữa các bữa lên 4h. 

Khi trẻ bị sốt, bố mẹ nên tránh cho trẻ ăn các loại thực phẩm chứa nhiều chất béo, cay và chứa nhiều chất xơ. 

5. Lựa chọn quần áo phù hợp

Một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ sốt cho trẻ là mặc quá nhiều quần áo, hoặc quá ít cho trẻ. Khi trẻ mặc quá nhiều quần áo, thân nhiệt trẻ tăng nhanh khiến trẻ bị sốt. Khi trẻ mặc quần áo mỏng sẽ khiến cơ thể trẻ bị nhiễm lạnh, lúc này, cơ thể trẻ phải sản sinh nhiều nhiệt hơn bình thường, khiến trẻ bị sốt. Do đó, bố mẹ nên cho trẻ mặc quần áo phù hợp với nhiệt độ của môi trường xung quanh, đảm bảo sự thông thoáng và thoải mái cho trẻ. 

6. Chườm, lau người hoặc tắm cho trẻ bằng nước ấm

Một trong những cách giúp trẻ hạ sốt nhanh chóng là chườm, lau người hoặc tắm cho trẻ bằng nước ấm. Điều này sẽ giúp trẻ cảm thấy thư giãn, dễ chịu hơn. Tuy nhiên, mẹ nên lưu ý thời gian tắm cho trẻ chỉ nên kéo dài trong khoảng 10-15 phút, nhiệt độ nước phải đảm bảo độ ấm vừa phải và không nên dùng các chất tẩy rửa mạnh, chứa cồn khi tắm cho trẻ bị sốt. Cách hạ sốt này không nên áp dụng cho trẻ sơ sinh và các trẻ còn quá nhỏ. 

7. Một số lưu ý khác

Khi chăm sóc cho trẻ em bị sốt, mẹ cần chú ý các lưu ý sau:

• Không ép trẻ ăn nếu trẻ không thích vì điều này có thể khiến trẻ cảm thấy sợ hãi, tình trạng biếng ăn trở nên nghiêm trọng hơn. Thay vào đó, mẹ nên thay đổi các món ăn, cách chế biến để trông món ăn hấp dẫn hơn, kích thích sự thèm ăn của trẻ.
• Sốt khiến trẻ cảm thấy mệt mỏi, khó chịu, do đó, trẻ sẽ cần nhiều thời gian để nghỉ ngơi hơn bình thường.
• Việc dùng bọt biển để tăng cho trẻ có thể khiến trẻ cảm thấy thoải mái và hạ sốt nhanh hơn nhưng điều này chỉ có tác dụng tạm thời. Trong một số trường hợp, việc tắm bọt biển lại khiến trẻ cảm thấy khó chịu hơn. Do đó, mẹ nên cân nhắc trước khi cho trẻ tắm bằng bọt biển.
• Khi lựa chọn quần áo cho trẻ, mẹ nên chọn các loại quần áo có trọng lượng nhẹ để giúp trẻ dễ dàng di chuyển, cử động.
• Đảm bảo độ thông thoáng và duy trì nhiệt độ phòng của trẻ ở mức phù hợp. 

Khi nào nên đưa trẻ đến cơ sở y tế?

Trong quá trình chăm sóc trẻ bị sốt tại nhà, nếu trẻ xuất hiện các biểu hiện sau, mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được hỗ trợ y tế ngay lập tức:
Trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi hoặc có hệ thống miễn dịch bị suy giảm và bị sốt trên 38 độ C;
Trẻ ngủ li bì, khó đánh thức;
Da xanh xao, tái nhợt;
Trẻ sốt bàn tay, bàn chân lạnh;
Nôn mửa nhiều;
Trẻ sốt phát ban;
Xuất hiện tiếng kêu the thé khi thở;
Khóc liên tục;
Trẻ có biểu hiện mất nước nghiêm trọng; 
Thân nhiệt không giảm sau khi đã cho trẻ uống thuốc hạ sốt; 
Trẻ bị cứng cổ;
Cảm thấy đau mắt khi tiếp xúc với ánh sáng; 
Sốt kéo dài trên 1 ngày đối với trẻ dưới 2 tuổi và trên 3 ngày đối với trẻ từ 2 tuổi trở lên…

Cách phòng tránh sốt ở trẻ em

Để phòng tránh sốt ở trẻ em, bố mẹ có thể ngăn chặn sự lây lan của virus, vi khuẩn bằng cách:

• Cho trẻ tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế;
• Đảm bảo giấc ngủ cho trẻ;
• Thực hiện chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh;
• Vệ sinh thực phẩm cẩn thận trước khi chế biến và nấu chín kỹ trước khi cho trẻ ăn;
• Tập cho trẻ thói quen rửa tay với xà phòng khử khuẩn trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh;
• Dùng giấy che miệng và mũi khi ho và hắt hơi, sau đó vứt chúng vào thùng rác… 

Một số bệnh nghiêm trọng trẻ có thể mắc phải khi bị sốt

Sốt là dấu hiệu ban đầu của các bệnh nguy hiểm do virus, vi khuẩn gây ra. Một số trường hợp bệnh lý nguy hiểm gây ra sốt như: (4)

• Trẻ bị đột quỵ nhiệt;
• Mắc bệnh ung thư;
• Mắc một số bệnh tự miễn;
• Gặp các vấn đề về não bộ, rối loạn các chức năng não;
• Viêm màng não;
• Nhiễm trùng huyết;
• Viêm phổi…

Trên thực tế, bản thân sốt không gây hại đến sức khỏe của trẻ. Tuy nhiên, sốt ở trẻ em có thể liên quan đến các bệnh lý nguy hiểm. Do đó, điều quan trọng khi trẻ bị sốt là xác định nguyên nhân gây sốt ở trẻ em, từ đó, có biện pháp can thiệp phù hợp. Đồng thời, nắm được các cách chăm sóc trẻ khi bị sốt và phòng ngừa sốt sẽ giúp cha mẹ và người chăm sóc có thể bảo vệ sức khỏe của trẻ tốt hơn.